To pierwszy raz, kiedy jury renomowanej nagrody architektonicznej Prix Versailles (Nagroda Wersalska) w osobnej kategorii wyróżniło architekturę muzealną. Jak oznajmił 13 czerwca w Paryżu Sekretarz Generalny Prix Versailles:

„Muzea zapewniają szczególne warunki, które stymulują międzykulturowy dialog. Wspierane nowoczesnymi technologiami, współczesne muzea w jeszcze większym stopniu mogą tworzyć immersyjne doświadczenia, uczestniczyć w rozpowszechnianiu wiedzy oraz kształtowaniu gustów publiczności. Tworząc listę Najpiękniejszych Muzeów Świata, chcieliśmy podkreślić doniosłość tego uczucia zachwytu, które sprawia, że podnosimy wzrok, czując zdumienie”.

Na liście The World’s Most Beautiful Museums 2024 umieszczono 7 nowo otwartych (bądź otwartych ponownie) muzeów z całego świata. Obok Muzeum Historii Polski w Warszawie są to: Muzeum Sztuki A4 (Chengdu, Chiny), Wielkie Muzeum Egipskie (Giza, Egipit), Muzeum Trzęsienia Ziemi w Smritivan (Bhuj, India), Muzeum Sztuki Simose (Hiroszima, Japonia), Paleis Het Loo (Apeldoorn, Holandia) oraz Muzeum Oman Poprzez Wieki (Manah, Oman).

„Misja muzeum została subtelnie wyryta na ścianach kamiennego monolitu Muzeum Historii Polski. Koncepcja pracowni WXCA zakładała pokrycie fasady płytami marmuru ułożonymi w poziome pasma, które podkreślają warstwową strukturę kamienia i zróżnicowanie poszczególnych kompozycji poprzez zmiany tonalności i faktury” – piszą w uzasadnieniu jurorzy Prix Versailles. Jak dodają, dzięki reliefom symbolicznie odnoszącym się do motywów z tradycji architektonicznej, goście mogą „wyczytać misję muzeum na jego fasadzie”.

Kamienny monolit jako metafora historii
Architektura Muzeum Historii Polski została zaprojektowana jako filozoficzna opowieść o procesie historii, w której językiem narracji o odkrywaniu śladów przeszłości został kamień. Jego minimalistyczna, monolityczna bryła może przypominać nieco swoją formą ociosany kamienny blok. Fasada muzeum została wyłożona kamiennymi płytami o różnorodnym rysunku. Są one ułożone w poziome pasma, podkreślające warstwową, stratygraficzną strukturę kamienia. To struktura właściwa materii geologicznej, ale też archeologii – zachodzącym po sobie procesom naturalnym, społecznym i kulturowym. Architekci zdecydowali się na marmur ze względu na jego wyrazisty rysunek. Jak tłumaczą autorzy z WXCA, każda z marmurowych płyt jest inna, niepowtarzalna, tak jak cała historia składa się z niepowtarzalnych, jednostkowych zdarzeń.

Wszystkie płyty zostały ułożone na zasadzie przemyślanej kompozycji, część w postaci repetycji kolejnych płyt z bloku, inne na zasadzie lustrzanego odbicia. By podkreślić to zróżnicowanie, architekci zastosowali aż sześć metod obróbki kamienia. Symboliczne dopełnienie stanowi detal architektoniczny w postaci ornamentów będących cytatami z tradycji architektonicznej. Można je interpretować jako pochodzące z różnych okresów artefakty w przekroju archeologicznym. Nie są to jednak dosłowne cytaty, a poddane transformacjom geometrycznym przestrzenne grafiki będące odniesieniem do takich wzorów jak m.in. relief z Drzwi Gnieźnieńskich, znane z gotyku sklepienie kryształowe (m.in. Bazylika Mariacka, Gdańsk), dekoracje krakowskiej Kaplicy Zygmuntowskiej czy motyw z modernistycznej hali Spodek w Katowicach.

Przywrócenie miastu Cytadeli Warszawskiej
Jury konkursowe doceniło również fakt tożsamościowej i wspólnototwórczej rangi nowej siedziby Muzeum Historii Polski oraz powstałego razem z nią kompleksu muzealnego:
„Dzięki lokalizacji Muzeum Historii Polski na Cytadeli Warszawskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Katyńskiego, instytucja jeszcze mocniej splata się z historią kraju, stanowiąc jeden z największych i najnowocześniejszych kompleksów muzealnych w Europie” – podkreśla jury.
Wraz z otwarciem Muzeum Historii Polski, otwarty dla miasta został też zrewitalizowany, zielony teren zabytkowej Cytadeli Warszawskiej, który aktualnie pełni funkcję „parku kultury” – przestrzeni dedykowanej kulturze, pamięci oraz codziennej rekreacji. Samo Muzeum Historii Polski, będące jego centralnym elementem, zostało w istocie zaprojektowane przez WXCA jako wielofunkcyjny obiekt użyteczności publicznej: na 45 tys. mkw. poza częścią ekspozycyjną oraz pomieszczeniami do przechowywania i konserwacji artefaktów, znalazły się liczne przestrzenie o funkcji kulturalnej: sala koncertowa na 600 osób, sala kinowo-teatralna, biblioteka, sale konferencyjne i edukacyjne, punkty gastronomiczne, a także taras z panoramą Warszawy.
Na przestrzeni najbliższych miesięcy organizatorzy Prix Versailles ogłoszą listy World Selections w pozostałych kategoriach. Oficjalna gala wręczenia nagród jak co roku odbędzie się w siedzibie UNESCO w Paryżu.